Weetje #13: de brand in de OLV toren
In 1651 werd in Amersfoort de iconische Onze Lieve Vrouwetoren weer eens getroffen door een blikseminslag – het was lang voor de uitvinding van de bliksemafleiders door Benjamin Franklin. Ene Lenaert Nicasius greep heldhaftig in. Met gevaar voor eigen leven klom hij met enige omstanders het brandende gebouw in en hakte de spits weg. Zo voorkwam hij dat de toren, waarin veel hout verwerkt was, helemaal zou afbranden.
Nicasius was afkomstig uit Ameide en was burger van de stad Amersfoort geworden. Als stadstimmerman bouwde, renoveerde en restaureerde hij in opdracht van het stadsbestuur aardig wat huizen. Na de brand van 1651 herstelde hij zelf de toren. Voor zijn heldendaad werd hij beloond met een maandelijkse toelage en zijn zoon mocht hem opvolgen als stadstimmerman. Nicasius overleed vermoedelijk in 1658 in Amersfoort.
De bekende bouwmeester en schilder Jacob van Campen schilderde een portret van Nicasius dat in het Museum Flehite hangt. Joost van den Vondel verwees naar de gebeurtenis in een lofdicht op de stad die hij ‘de bruid van de Eem’ noemde. Later werd een straat naar Nicasius vernoemd, in de buurt van de Utrechtseweg. Enige tijd daarna kreeg ook de Leenaert Nicasiusdwarsstraat haar naam.
Het was niet de laatste keer dat de toren in gevaar kwam. In 1787 ontplofte de Onze Lieve Vrouwekerk, doordat een soldaat onzorgvuldig omging met buskruit dat daar tijdelijk was opgeslagen. De toren ontsnapte aan de verwoesting doordat ze gedeeltelijk losstond van de kerk. Bovendien werd het spannend tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1940 dreigde Amersfoort – gelegen aan de Grebbelinie – frontstad te worden tijdens de inval van de Duitsers. Alle 40.000 inwoners van de stad werden uit voorzorg geëvacueerd. Het liep goed af.
In 1945 werden vlak voor de bevrijding Duitse militairen gezien bovenop de toren. Het leek op een Duitse waarnemingspost. Dat kon niet worden getolereerd en men besloot tot een beschieting. Dat gebeurde met een zware, Canadese tank die ergens bij Hoogland stond opgesteld. De schutter vuurde 42 granaten af. Er was schade, maar de toren stond er gelukkig nog! Bovendien was het loos alarm, want het bleek slechts een stropop te zijn die in Duits soldatenjasje en helm was gestoken… De gevelsteen naast de toegangsdeur van de toren herinnert nog aan deze gebeurtenissen.
En Lenaert Nicasius dan? Die werd ook vereeuwigd. Niet alleen met twee straten en het schilderij, maar bij de laatste restauratie van de OLV toren maakte de Amersfoortse kunstenaar Ton Mooy een beeldje van Nicasius dat aan de toren werd bevestigd. Tot slot stelde de gemeente Amersfoort in 2012 de Nicasius speld in, die jaarlijks wordt uitgereikt aan Amersfoorters die zich verdienstelijk hebben gemaakt voor de stad.
